Docville: Enjoy Poverty

Enjoy Poverty: een les in ijdelheid

Renzo Martens houdt er een eigenzinnige en bizarre kijk op na als het gaat om kunst. Twee jaar lang trok deze kunstenaar door Congo om er zijn controversiële documentaire te draaien. Enjoy Poverty is het resultaat dat door Docville anno 2009 werd binnengehaald. Het hete hangijzer waarover Martens zich buigt, is de armoede bij Congolese plantageboeren en de uitbuiting van de ‘helpende‘ handjes van de Westerse landen, de plantagebazen, de media, de ontwikkelingsorganisaties.

Hoe vaak we de beelden van uitgemergelde Afrikaanse kinderen al op de tv of in de krant hebben gezien en hoe immuun we hiervoor ook geworden zijn: Renzo slaagt er als geen ander in om de visuele apathie van de Westerse kijker, reeds bij de aanvang van de film, zonder enige schroom te verpulveren tot een hoopje schaamte. Van het ongemakkelijk gewiebel op de stoelen, een ijzige stilte ,een zekere walging tot een lichte kotssmaak in de keel: Enjoy Poverty is dan ook allesbehalve genietbaar. Maar juist daarin schuilt het extreme cynisme van Martens. Wat de kunstenaar beoogt, is de kijker zodanig te confronteren met zijn typische Westerse luxe en ijdelheid waaronder de simpele boeren en hun uitgedunde kroost lijden. Ook de documentairemaker bekent kleur en geeft doorheen de documentaire ook grif toe dat ook hij er niet aan ontsnapt.

IJdel is hij zeker. Opvallend is dat de kunstenaar frequent in beeld komt alsof het meer een ode is aan zichzelf dan aan de arme boeren. De beelden zijn een beetje chaotisch en de camera richt zich heel dicht op de mensen of wat had u anders gedacht. Ook de zichtbare ribbetjes van jonge stervelingen ontsnappen niet aan het claustrofobisch bewegende camerawerk.

Zoals Martens het al in verscheidene interviews aangaf beschouwt hij de film als voornamelijk een kunstproject, al merken we vooral een zeer journalistieke invalshoek op. Zijn neonverlichte woorden Enjoy Poverty brengen nog enigszins wat gejubel en enthousiaste kindervreugde bij. Tot daar het kunstzinnige aspect van het leed. Of de armen de boodschap van de kunstzinnige missionaris begrepen is van een andere orde. Daar heeft de kijker evenzeer het raden naar. De ene keer zien we de woordkunstenaar aan het werk als een voorlichter. Hij predikt aan de arme lokale fotografen om munt te slaan uit de armoede en het leed en gaat met hen mee op fotografietocht om ze dan te dumpen als zijn opdracht (de lokale fotografen in het internationaal circuit en fotoagentschap binnen te loodsen) mislukt. Vervolgens geeft hij een ondervoed ziek meisje te eten, al was het maar om zijn sympathie of het ego van de ‘rijke helper uit het Westen’ te behouden.

Op het einde van de film maant hij de bevolking aan de armoede te omarmen en het lot te aanvaarden. Het is de enige manier om gelukkig te zijn. De rol van de kunstenaar is doorheen de documentaire vaag en verwarrend. Hij ontpopt zich tot een je-ne-sais-quoi. Hij start met een passieve rol door het volk te onderwijzen over de armoede, de situatie in Congo, de uitbuiting om ze wakker te schudden. Daarna helpt hij actief de lokale fotografen leuke kiekjes te maken van de ellende, wat ruikt naar een les in zelfredzaamheid. Tussendoor interviewt hij de rijke Westerlingen waaronder de mensen van Artsen zonder Grenzen, andere hulporganisaties, de ‘echte' fotografen. De kunstenaar eindigt finaal met de trieste conclusie dat de situatie van de arme boeren nooit zal veranderen en het maar beter is het lot te aanvaarden.

Erg sympathiek maakt het Martens allemaal niet. Zijn rollen zijn verwarrend, vaag en hij laat het arme volk met die wijze woorden verloederd achter, terug naar het rijke Europa. Maar dat is wellicht de grote realiteit die hij aan ons wilde tonen: al die rijken en hulporganisaties pretenderen de armen te helpen en de armoede te verbeteren. Voor even is dat daadwerkelijk zo. Dan is het tijd terug te keren. Met nog steeds een puinhoop, stervende borelingen, ondervoede piepjonge meisjes, hardwerkende vaders achter zich. De grootste les in zelfrelativering en nederigheid.

Sarah Mina