Review: Modus Operandi

"Tussen 1942 en 1944 werden vanuit België 24.916 Joden, mannen, vrouwen en kinderen, naar Auschwitz gedeporteerd. Slechts 1.206 van hen zijn teruggekomen. De vervolging van de Joden van België werd uitgevoerd door nazi’s, met de onwillekeurige of vrijwillige steun van bepaalde Belgische autoriteiten. Hoe? Deze film vertelt het verhaal. Het is ons verhaal, van elk onder ons." Wanneer deze woorden bij aanvang van Modus Operandi uit de mond van Chris Lomme weerklinken, heb je als kijker meteen een summiere samenvatting gekregen van wat de komende negentig minuten zullen brengen: een confrontatie met de eigen geschiedenis en een nuancering van het beeld dat Duitse Nazi's als enige verantwoordelijkheid zouden dragen voor deze zwarte bladzijde uit onze recente geschiedenis. Het is net datgene wat Modus Operandi, ondanks de duizenden boeken, films en documentaires die omtrent de Holocaust zijn verschenen, voor ons relevant maakt. Het is de pijnlijke nabijheid en de hierbijhorende concreetheid van de Holocaust, die aan deze film zijn revelerende kracht geeft.

Modus Operandi schetst op nauwkeurige en gedetailleerde wijze een beeld van de discriminerende aanpak van de Belgische Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog en hoe dit uiteindelijk geleid heeft tot de deportatie van duizenden Joodse mannen, vrouwen en kinderen. De film kiest hierbij niet voor een emotionele maar wel voor een wetenschappelijke aanpak: Modus Operandi is opgedeeld in een aantal hoofdstukken, waarbij elk hoofdstuk een nieuwe fase in de discriminatie, vervolging en deportatie van de Joden tijdens de Duitse bezetting van ons land markeert. Bij de start van de Duitse bezetting begint deze stigmatisering met een afbakening van het Joodse deel van de Belgische bevolking door middel van een rode stempel die op diens identiteitskaarten kwam te staan en hen definitief als minderwaardig zou brandmerken. Deze bestempeling en daarbijhorende inschrijving in een speciaal register zou later als basis dienen van zowel een sociale uitsluiting uit allerlei ambten en openbare plaatsen als een externe stigmatisering door middel van de beruchte gele Jodenster. Het is op basis van deze zelfde registers dat de bezettingsadminstratie later ook de deportatie van de Joden zal organiseren.

Hugues Lanneau begon een drietal jaar geleden in opdracht van de Joodse filmproducent Willy Perelsztejn aan deze film en werkte hiervoor samen met een aantal journalisten en historici zoals José Gotovitch, Jean-Philippe Schreiber, Luis Angel Bernardo y Garcia, Jean-Jacques Jespers en Yvan Sevenans. Deze samenwerking heeft een rigoreuze en pedagogische film opgeleverd die echter nooit het contact met de kijker verliest door steeds de nadruk te blijven leggen op de menselijke kant van de materie. Een voorbeeld: De film geeft een chronologisch overzicht van alle 21 deportatietreinen die in de loop van de Tweede Wereldoorlog vanuit de Mechelse Dossin-kazerne naar Auschwitz zijn vertrokken telkens met het datum van vertrek, het aantal gedeporteerden en het aantal overlevenden. Gelijktijdig met deze droge, mathematische informatie krijgt elke deportatie een gezicht door van elk transport ook foto's te tonen van individuele Nazi-slachtoffers.

Modus Operandi laat daarnaast ook een aantal overlevenden van de Holocaust aan het woord en het zijn hun getuigenissen die het meeste indruk maken. Zoals het verhaal van Emiel Vos die helemaal aan het begin van de film vertelt dat hij ergens een foto van zijn vermoorde vrouw en drie kinderen heeft liggen maar deze, sinds zijn terugkeer uit Auschwitz, nog nooit heeft bekeken. Of dit van David Susskind, een trotse zestiger die terugkeert naar de Brusselse wijk waar hij als kind gewoond heeft, en er opsomming geeft van alle mensen die hij er toen kende maar sinds de Holocaust nooit meer heeft weergezien. De confrontatie met het verleden wordt uiteindelijk teveel voor Mijnheer Susskind. Gelukkig is dit geen sensatietelevisie en blijft de camera nadien niet nodeloos hangen bij dit moment.

Deze documentaire vertelt een verhaal dat we allemaal kennen. We hebben er onze ouders en grootouders over horen vertellen, we hebben er op school over geleerd, we hebben er op televisie en in de bioscoop films en documentaires over gezien. Dit verhaal heeft miljoenen mensen het leven gekost en heeft minstens evenveel miljoenen voor het leven getekend. Modus Operandi vertelt een dodelijk en confronterend verhaal dat in conflict staat met het leven dat we leiden. Maar dat net daarom absoluut niet vergeten mag worden.